Шымкент қаласында әкімшілік құқық бұзушылықтар жөніндегі мамандандырылған ауданаралық сотында есірткілік заттарды медициналық емес мақсатта қолдану дерегі бойынша іс қаралды. 

Бұл іс қала тұрғындары үшін құқықтық тәртіптің қаншалықты маңызды екенін тағы бір рет көрсетіп, қоғамдағы есірткіге қарсы күрестің мәнін айқындап берді. 

Сотқа түсіп отырған С. есімді азамат биыл тамыз айында №18 шағын аудандағы үйде медициналық емес мақсатта есірткілік заттарды тұтынғаны анықталды. Бұл дерек құқық қорғау органдарының тұрақты бақылауында болған және оның нәтижесінде әкімшілік іс қозғалған. Сот процесінде құқық бұзушының кінәсі толық дәлелденгені айқын болды. Жиналған іс-құжаттар, С.-ның өз түсінігі, әкімшілік құқық бұзушылық туралы хаттамасы және басқа да материалдар сотқа ұсынылды. Осы деректердің барлығы аталған азаматтың құқық бұзушылық жасағанын нақты көрсетті. Сонымен қатар, сотқа ұсынылған құжаттар құқық бұзушының іс-әрекетінің ауырлататын және жеңілдететін мән-жайларын анықтауға мүмкіндік берді. Жеңілдететін мән-жай ретінде С. кінәсін мойындап, өкінгені ескерілді. Ал жауаптылықты ауырлататын жағдайлар анықталмады, бұл да сот шешіміне әсер етті.

Сот процесі барысында талқыланған мәселелер тек қана жеке адамның құқық бұзушылық әрекетімен шектелмейді. Мұндай іс-қимылдар қоғамға, әсіресе, жастар мен балаларға теріс әсер етуі мүмкін. Құқық қорғау органдарының деректеріне сүйенсек, есірткі заттарын медициналық емес мақсатта қолдану көбінесе жасөспірімдер мен жастар арасында кездесетін проблемалардың бірі болып отыр. Бұл тек жеке адамның денсаулығына ғана емес, оның әлеуметтік өміріне де зиян келтіреді. Сондықтан соттың шешімі қоғамдағы құқықтық тәртіпті сақтау және профилактикалық мәнге ие.

Сот С.-ны Әкімшілік құқық бұзушылықтар кодексінің 440-1 бабының 1 бөлімі бойынша кінәлі деп танып, оған 10 тәулік мерзімге әкімшілік қамаққа алу жазасын тағайындады. Әкімшілік қамақ – бұл құқық бұзушылыққа байланысты қысқа мерзімді шектеу шарасы. Бұл шешімнің мақсаты тек жазалау емес, сонымен қатар құқық бұзушылықтың алдын алу, азаматтарға құқықтық тәртіптің салдарын көрсету. Қоғамдық тәртіпті сақтау және заңды орындауға ықпал ету тұрғысынан әкімшілік қамақ жазасы маңызды құрал болып саналады. Құқықтық тұрғыдан алғанда, қамақ жазасы заңда қарастырылған әкімшілік жауаптылықтың түрі. Ол құқық бұзушыға өз әрекеттерінің салдарын сезіндіру арқылы құқықтық мәдениетті қалыптастыруға бағытталған. Сонымен қатар, сот шешімі азаматтарға құқық бұзушылықтың заңды салдары бар екенін нақты көрсетеді. Бұл тек жеке тұлғаның әрекетін ғана емес, қоғамдағы жалпы құқықтық тәртіпті сақтау қажеттілігін де еске салады.

Сотқа түскен деректерді қарастырсақ, құқық бұзушының әрекеті есірткі заттарын қолдану фактісінен тұрады. Жеке азаматтың денсаулығына зиян келтіретін, заңды бұзатын осындай әрекеттер қоғамға тікелей қауіп төндіреді. Есірткілік заттар мен психотропты препараттарды медициналық емес мақсатта тұтыну тек жеке тұлға үшін ғана емес, оның айналасындағы адамдарға да қауіп тудырады. Мұндай әрекеттер нәтижесінде отбасыда, әлеуметтік ортада да даулы жағдайлар туындайды, қоғамдағы құқықтық тәртіп бұзылады.

Сот процесінде анықталғандай, С.-ның кінәсі айқын болды, ол өз әрекетін мойындап және өкінгенін айтты. Бұл сот шешімінде жеңілдететін мән-жай ретінде ескерілді. Жауаптылықты ауырлататын мән-жайлар болмағандықтан, сот оны 10 тәулік әкімшілік қамаққа алу жазасын тағайындады. Мұндай шешім құқық бұзушылықты жасаған тұлғаны жазалау ғана емес, сонымен қатар оның болашақта осындай әрекеттерге бармауы үшін сабақ болу мақсатында қабылданады. Әкімшілік қамақ жазасы азаматтың құқықтық мәдениетін қалыптастыруда маңызды рөл атқарады. Жеке тұлға қысқа мерзімге қамаққа алынғанда, оның әрекеттері мен таңдауларының салдарын нақты сезінеді. Бұл тәжірибе құқық бұзушылыққа жол бермеу мәдениетін қалыптастыруға септігін тигізеді. Сонымен қатар, қоғамда құқықтық тәртіптің сақталуына үлес қосады. Қоғамдық бақылау мен құқық қорғау органдарының жұмысы осындай шешімдердің негізінде нығаяды. 

Сот қаулысы әлі заңды күшіне енген жоқ. Бұл дегеніміз, шешімге қарсы апелляциялық тәртіп бойынша шағым беруге болады. Құқықтық жүйе азаматтарға өз құқықтарын қорғау мүмкіндігін қалдырады. Сол арқылы сот әділдігі мен теңдігін қамтамасыз етеді. Құқықтық процестер ашық, әділ және қоғамға түсінікті болу мақсатында ұйымдастырылған. 

– Құқықтық тәртіп пен заңның үстемдігі тек сот немесе құқық қорғау органдарының міндеті емес, әрбір азаматтың күнделікті өмірде ұстануы қажет маңызды қағида. Есірткілік заттарды медициналық емес мақсатта қолдану тек жеке адамның денсаулығына зиян келтіріп қана қоймай, оның отбасы мен әлеуметтік ортасына да теріс әсер етеді. Әсіресе жастар мен жасөспірімдер үшін мұндай әрекеттердің салдары орасан, өйткені олардың психологиялық, физикалық және әлеуметтік дамуына кері әсер етуі мүмкін. Сондықтан қоғамда бұл мәселелердің ашық талқылануы, құқық бұзушылықтардың нақты мысалдары арқылы түсіндірілуі өте маңызды. Сот шешімдері азаматтарға құқықтық мәдениетті қалыптастыруға нақты жол көрсетеді. Қысқа мерзімді әкімшілік қамақ тек жазалау емес, сонымен бірге құқық бұзушыға өз іс-әрекеттерінің салдарын сезіндіру, болашақта осындай әрекеттерге бармауға ықпал ету мақсатында қолданылатын тиімді құрал. Мұндай шешімдер қоғамда құқыққа бағыну мәдениетін қалыптастырады, заңның үстемдігін нақты көрсетеді және азаматтардың жауапкершілігін арттырады. Сонымен қатар, қоғам мен мемлекеттік органдардың бірлескен әрекеті құқықтық тәртіптің сақталуына үлкен үлес қосады. Әрбір құқық бұзушылықты ашық көрсету және оған қатысты әділ сот шешімдерін жариялау азаматтарға заңның шынайы салдарын түсінуге мүмкіндік береді. Бұл тәжірибе, әсіресе, жастар үшін сабақ болып табылады және оларды құқыққа баулу ісінде маңызды рөл атқарады. Қоғамдағы құқықтық тәртіпті сақтау әрқайсымыздың күнделікті әрекетімізге байланысты. Заңды құрметтеу, құқықтық нормаларды ұстану, құқық бұзушылыққа жол бермеу міндет қана емес, сонымен бірге өзіміздің және айналамыздағы адамдардың қауіпсіздігі мен тыныштығын қамтамасыз етудің кепілі. Сондықтан әр азамат заңның сақталуына атсалысып, құқықтық мәдениетті қалыптастыруға үлес қосуы тиіс, – деді сарапшы Ж.Айтбаев.

Қоғамдық тұрғыдан алғанда, мұндай іс-қимылдардың жария болуы жастар мен жалпы тұрғындар үшін маңызды сигнал болып табылады. Есірткілік заттарды қолданудың құқықтық салдары айқын көрсетіліп, құқық бұзушылыққа барудың қауіптілігі ескертіледі. Сонымен қатар, бұл жағдай құқықтық тәртіптің сақталуы үшін қоғам мен мемлекеттік органдардың бірлескен іс-қимылының маңыздылығын көрсетеді. Әсіресе, әкімшілік қамаққа алу сияқты жазалар тек жазалау мақсатында ғана емес, профилактикалық рөл атқаратыны белгілі. Жеке тұлға қысқа мерзімге шектеуге алынғанда, оның әрекеттерінің салдары мен қоғамдағы орны туралы ойлануға мүмкіндік алады. Бұл тәжірибе құқықтық мәдениетті қалыптастыруда маңызды қадам болып саналады.

Сот ісі көрсеткендей, құқық бұзушылықты анықтау мен жазалау процесі бірнеше деңгейде жүзеге асырылады. Біріншіден, құқық қорғау органдары фактіні анықтайды, екіншіден, әкімшілік іс қозғалады, үшіншіден, сот материалдарды қарастырып, шешім шығарады. Бұл үдеріс қоғамдағы заңның үстемдігін қамтамасыз етеді және азаматтардың құқықтық сана-сезімін қалыптастырады. Сот ісінің мәні тек жеке құқық бұзушылықпен шектелмейді. Ол сонымен қатар құқықтық мәдениетті қалыптастыру, азаматтарды құқыққа баулу, құқықтық тәртіптің сақталуын қамтамасыз ету сияқты маңызды әлеуметтік функцияларды атқарады. Әсіресе, есірткілік заттарды медициналық емес мақсатта қолдану мәселесі жастар арасында кеңінен таралғандықтан, мұндай істердің ашық қаралуы қоғам үшін сабақ болады.

Қоғамдағы құқықтық тәртіптің сақталуы тек құқық қорғау органдарының жұмысына ғана емес, әрбір азаматтың жауапкершілігіне де байланысты. Заңға бағыну, құқықтық нормаларды сақтау, құқық бұзушылыққа жол бермеу – әрқайсымыздың міндетіміз. С.-ға қатысты сот шешімі осы қағидаларды нақты көрсетеді. Соттың шешімі азаматтарға құқық бұзушылықтың салдары туралы нақты хабар береді. Әкімшілік қамаққа алу жазасы қысқа мерзімге болса да, оның тиімділігі зор. Ол тек қана құқық бұзушыны жазалау емес, сонымен қатар қоғамдағы тәртіпті сақтау және құқықтық мәдениетті қалыптастыру құралы болып табылады.

Жоғарыда біз айтып өткен сот шешімі – құқық бұзушылыққа қарсы күрестің бір көрінісі. Бұл іс азаматтарға заңның үстемдігін, құқық бұзушылықтың салдарын және қоғамдық тәртіптің сақталу маңызын нақты көрсетті. Әкімшілік қамаққа алу жазасы құқық бұзушыға сабақ болумен қатар, қоғамдағы құқықтық мәдениетті нығайтуға бағытталған маңызды шара. Мұндай іс-шаралар қоғамдағы заңның үстемдігін, азаматтардың құқықтық жауапкершілігін және құқықтық мәдениетті қалыптастырудағы мемлекеттік органдардың рөлін нақты көрсетеді. Сот қаулысы заңды күшіне енбегенімен, оның мазмұны мен мәні қоғамға түсінікті, оқырманға айқын. Әрбір азаматқа бұл іс құқық бұзушылыққа барудың қауіптілігі мен заңның сақталуының маңыздылығын ескерту болып табылады. Әкімшілік қамақ жазасы қоғамдағы тәртіп пен қауіпсіздікті қамтамасыз етудің нақты көрінісі, әрі құқық бұзушылыққа жол бермеудің тиімді құралы.

Аида ӨТЕП